Modele otwartego dostępu

Modele otwartego dostępu (Open Access, OA) można podzielić na kilka głównych kategorii, z których każda ma swoje unikalne cechy:

Złoty Open Access:
• Publikacje są dostępne bezpłatnie w czasopismach, które finansowane są często przez opłaty za publikację (APC) płacone przez autorów lub ich instytucje.
• Złoty OA zapewnia, że wszystkie artykuły są dostępne dla każdego bez opłat.

Zielony Open Access:
• Autorzy publikują swoje prace w repozytoriach instytucjonalnych lub tematycznych, co pozwala na dostęp do nich bez opłat.
• Zazwyczaj dotyczy to wersji preprint lub postprint artykułów.
• Wiele czasopism zezwala na taką praktykę, jednak warunki mogą się różnić.

Brązowy Open Access:
• Publikacje są dostępne bezpłatnie, ale pod pewnymi ograniczeniami, takimi jak konieczność rejestracji lub dostępność tylko w określonych ramach czasowych.
• Często stosowane w niektórych czasopismach, które oferują dostęp do artykułów po upływie pewnego okresu.

Czarny Open Access:
• Publikacje, które są udostępniane nielegalnie, np. poprzez pirackie serwisy.
• To podejście jest nieetyczne i niezgodne z prawem, nie wspiera jednak idei otwartego dostępu.

Hybrdowy Open Access:
• Czasopisma, które są w większości płatne, ale oferują możliwość publikacji wybranych artykułów w modelu OA po opłaceniu stosownej opłaty przez autora.
• Dzięki temu część treści jest dostępna dla szerszej publiczności, a reszta pozostaje płatna.

Każdy z tych modeli ma swoje zalety i wady, a wybór odpowiedniego zależy od celu publikacji, finansowania oraz preferencji autorów. Otwarte podejście do publikacji może znacząco wpłynąć na dostępność wiedzy oraz przyspieszyć rozwój nauki.